Draft:Donatus auctus

How to quote this translation

Show notes

M = reading of the whole MS tradition
m = reading of part of the MS tradition
P = reading on a papyrus
  Numbering follows G. Brugnoli and F. Stok, Vitae Vergilianae antiquae (Rome, 1997). Significant additions of content to the Vitae Suetonii vulgo Donatiana are set in italics (as in K. Bayer, ‘Vergil-Viten’ in J. Götte and M. Götte, eds, Vergil Landleben (Munich, 2nd ed. 1977) and M. C. J. Putnam and J. Ziolkowski, eds, The Virgilian Tradition: The First Fifteen Hundred Years (New Haven, 2008)).

1 P. Virgilius Maro parentibus modicis fuit et praecipue patre, quem quidam opificem figulum, plures Magi cuiusdam uiatoris uiatoris m: mercatoris m initio mercennarium, mox ob industriam generum tradiderunt; quem cum agricolationi reique rusticae et gregibus praefecisset socer socer om. m, siluis coemundis et apibus curandis reculam auxit.

1

2 natus est Cn. Pompeio Magno et M. Licinio Crasso primum consulibus Iduum Octobrium die in pago, qui Andes dicitur, qui abest a Mantua non procul.

2

3 praegnans mater Maia, cum somniasset enixam se laureum ramum, quem compactum terrae coaluisse praegnans ... coaluisse m: eo mater Maia somniauit enixam se laureum ramum quem contacta terra uel sim. m (cf. Stok in app.) et excreuisse illico in speciem maturae arboris refertae uariis pomis et floribus, sequenti luce, cum marito rus propinquum petens, ex itinere diuertit atque in subiecta fossa partu leuata est.

3

4 ferunt infantem, ut sit editus, neque uagiisse et adeo miti uultu fuisse, ut haud dubiam spem prosperioris geniturae iam tum indicaret indicaret m: daret m: significaret m.

4

5 et accessit aliud praesagium, siquidem uirga populea more regionis in puerperiis eodem statim loco depacta ita breui coaluit, ut multo ante satas populos adaequasset; quae ‘arbor Virgilii’ ex eo dicta atque etiam consecrata est summa grauidarum ac fetarum religione suscipientium ibi et soluentium uota.

5

6 initia aetatis, hoc est usque septimum annum, Cremonae egit et XVII anno togam uirilem cepit illis Cremonae ... illis m: Cremone egit usque ad uirilem togam quam XVII amno natalis suo accepit iisdem m consulibus iterum, quibus natus erat, euenitque ut eodem ipso die Lucretius poeta decederet.

6

7 sed Virgilius a Cremona Mediolanum et inde paulo post Neapolim transiit ubi, cum litteris et Graecis et Latinis uehementissimam operam dedisset, tandem omni cura omnique studio indulsit medicinae et mathematicis.

7

8 quibus rebus cum ante alios eruditior peritiorque esset, se in urbem contulit statimque, magistri stabuli equorum Augusti amicitiam nactus, multos uariosque morbos incidentes equis curauit.

8

9 at ille in mercedem singulis diebus panes Virgilio ut uni ex stabulariis dari iussit.

9

10 interea a Crotoniatis pullus equi mirae pulchritudinis Caesari missus dono fuit, qui omnium iudicio spem portendebat uirtutis et celeritatis immensae. hunc cum aspexisset Maro, magistro stabuli dixit, natum esse ex morbosa equa et nec uiribus ualiturum nec celeritate, idque uerum fuisse inuentum est. quod cum magister stabuli Augusto recitasset, duplicari sibi in mercedem panes iussit.

10

11 cum item ex Hispania Augusto canes dono mitterentur, et parentes eorum dixit Virgilius, et animum celeritatemque futuram. quo cognito mandat iterum augumentari Virgilio panes.

11

12 dubitauit Augustus, Octauiine filius fuerit, an alterius, idque Maronem aperire posse arbitratus est, quia canum et equi naturam parentesque cognorat.

12

13 amotis ergo omnibus arbitris, illum in penitiorem partem domi uocat et solum rogat, an sciat quisnam esset, et quam ad felicitandos homines facultatem haberet.

13

14 ‘noui,’ inquit Maro, ‘te Caesarem Augustum et ferme aequam cum diis immortalibus potestatem habere, ut, quem uis, felicem facias.’ ‘eo animo sum,’ respondit Caesar, ‘ut, si uerum pro rogatu dixeris, beatum te felicemque reddam.’ ‘utinam,’ ait Maro, ‘interroganti tibi uera dicere queam!’

14

15 tunc Augustus: ‘putant alii me natum Octauio, quidam suspicantur alio me genitum uiro.’ Maro subridens, ‘facile,’ inquit, ‘si impune licenterque quae sentio loqui iubeas, id dicam.’ affirmat Caesar iureiurando, nullum eius dictum aegre laturum immo non nisi donatum ab eo discessurum.

15

16 ad haec oculos oculis Augusti infingens Maro, ‘facilius,’ ait, ‘in ceteris animalibus qualitates parentum mathematicis et philosophia cognosci possunt, in homine nequaquam possibile est; sed de te coniecturam habeo similem ueri, ut, quid exercuerit pater tuus, aperire possim.’ attente expectabat Augustus quidnam diceret.

16

17 ‘quantum rem ego intelligere possum, pistoris filius es,’ inquit. obstupuerat Caesar et statim, quo id facto facto m: pacto m Stok fieri potuerit, animo uoluebat. interrumpens Virgilius, ‘audi,’ inquit, ‘quo pacto id coniicio: cum quaedam enuntiarim praedixerimque, quae intelligi scirique non nisi ab eruditissimis summisque uiris potuissent, tu princeps orbis item et item panes in mercedem dari iussisti, quod quidem aut pistoris aut nati pistore officium erat.’

17

18 ‘at deinceps,’ inquit Caesar, ‘non a pistore sed a rege magnanimo dona feres’. placuit Caesari facetia illumque plurimi fecit et Pollioni commendauit.

18

19 corpore et statura fuit grandi, aquilino colore, facie rusticana, ualitudine uaria: nam plerumque ab stomacho et faucibus ac dolore capitis laborabat, sanguinem etiam saepius eiecit, cibi uinique minimi.

19

20 fama fuit libidinis pronioris in pueros fuisse, sed boni ita eum pueros amare putauerunt, ut Socrates Alcibiadem et Plato τὰ παιδικά. uerum inter omnes maxime dilexit Cebetem et Alexandrum, quem secunda Bucolicorum egloga Alexim appellat, donatum sibi ab Asinio Pollione, utrumque non ineruditum: nam Alexandrum grammaticum, Cebetem uero et poetam.

20

21 uulgatum est consueuisse eum cum Plotia Hieria; sed Asconius Pedianus affirmat, ipsum postea maioribus natu narrare solitum, inuitatum quidem a Varo ad communionem mulieris, sed pertinacissime abstinuisse.

21

22 cetera sane uita, et ore, et animo, tam probum fuisse constat, ut Neapoli ‘Parthenias’ uulgo appellaretur, ac si quando Romae, quo rarissime commeabat, uiseretur in publico, sectantes demostrantesque se subterfugere in proximum tectum.

22

23 bona autem cuiusdam exulantis, offerente Augusto, non sustinuit accipere.

23

24 possedit prope centies sestertium ex liberalitatibus amicorum, habuitque domum Romae in Esquiliis iuxta ortos Maecenatianos, quamquam secessu Campaniae Siciliaeque plurimum uteretur. quaecumque ab Augusto peteret, repulsam numquam habuit.

24

25 parentibus quotannis aurum ad abundantem altum mittebat, quos iam grandis amisit, ex quibus patrem captum oculis et duos fratres germanos, Silonem impuberem, Flaccum iam adultum, cuius exitum sub nomine Daphnidis deflet cf. Ecl. 5.20.

25

26 inter cetera studia, ut superius dixi, medicinae quoque ac maxime mathematicae operam dedit. egit et causam unam omnino nec amplius quam semel.

26

27 Sermone tardissimum ac paene indocto similem fuisse Melisius tradidit.

27

28 poeticam puer adhuc auspicatus in Balistam ludi magistrum, ob infamiam latrociniorum coopertum lapidibus, distichon fecit:

monte sub hoc lapidum tegitur Balista sepultus.
nocte die tutum carpe, uiator, iter. Anth. Lat. 261

deinde Moretum et Priapeiam et Epigrammata et Diras et Culicem, cum esset annorum XV.

28

29 cuius materia talis est: pastor fatigatus aestu, cum sub arbore obdormiuisset, et serpens ad illum proreperet, e palude culex praeuolauit atque inter duo tempora aculeum fixit pastori. at ille continuo culicem contriuit et serpentem interemit, ac sepulchrum culici statuit et distichon fecit:

parue culex, pecudum custos, tibi tale merenti
funeris officium uitae pro munere reddit. Cul. 413-4

29

30 scripsit etiam, de qua ambigitur, Aetnam. et mox, cum res Romanas inchoasset, offensus materia ad Bucolica transiit, maxime ut Asinium Pollionem, Alpheum Varum et Cornelium Gallum celebraret, quia in distributione agrorum, qui post Philippensem uictoriam ueteranis triumuirorum iussu trans Padum diuidebantur, indemnem se praestitissent.

30

31 deinde Georgica honori Maecenatis, qui uixdum noto opem tulisset aduersus ueterani Claudii militis — ut alii putant, Arii centurionis — uiolentiam, a quo in altercatione litis agrariae parum abfuit quin occideretur.

31

32 nouissime Aeneidem aggressus est, argumentum uarium et multiplex et quasi amborum Homeri carminum instar, praeterea nominibus ac rebus Graecis Latinisque commune et in quo, quod maxime studebat, Romanae simul urbis et Augusti origo contineretur.

32

33 cum Georgica scriberet, traditur quotidie meditatos mane plurimos uersus dictare solitus ac per totum diem retractando ad paucissimos redigere, non absurde carmen se ursae more parere dicens et lambendo demum effingere.

33

34 Aeneida prosa prius oratione formatam digestamque in XII libros particulatim componere instituit, ut quidam tradunt.

34

35 alii eius sententiae sunt, ut menti habuerit quattuor et XX libros usque Post usque add. ad m Augusti tempora scripturum atque alia quidem percursurum, Augusti uero gesta diligentissime executurum. quippe qui, dum scriberet, ne quid impetum moraretur, quaedam imperfecta reliquit, alia leuissimis uersibus scripsit, quos per iocum pro tigillis interponi a se dicebat ad sustinendum opus, donec solidae columnae aduenirent.

35

36 Bucolica biennio Asinii Pollionis suasu perfecit. hic Transpadanam prouinciam regebat, cuius fauore agros suos, cum ueteranis distribuerentur, Virgilius non amisit.

36

37 hunc Pollionem maxime amauit Maro et ab eo magna munera tulit, quippe qui, inuitatus ad prandium, captus pulchritudine et diligentia Alexandri Pollionis pueri, eum dono accepit.

37

38 huius Pollionis filium, C. Asinium Gallum, oratorem clarum et poetam non mediocrem, miro amore dilexit Virgilius. is transtulit Euphorionem in Latinum et libris quattuor amores suos de Cytheride scripsit.

38

39 hic primo in amicitia Caesaris Augusti fuit, postea, in suspicionem coniurationis contra illum ductus, occisus est. uerum usque adeo hunc Gallum Virgilius amarat, ut quartus Georgicorum Georgicorum m: geor(g). m: georgica m: georgicon Bayer a medio usque Post usque add. ad m finem eius laudem contineret; quam postea, iubente Augusto, in Aristei fabulam commutauit.

39

40 Georgica septennio Neapoli, Aeneida, partim in Sicilia partim in Campania, XI annis confecit.

40

41 Bucolica eo successu edidit, ut in scena quoque per cantores crebra pronuntiarentur. at, cum Cicero quosdam uersus audisset, et statim acri iudicio intellexisset non communi uena editos, iussit ab initio totam eglogam recitari; quam cum accurate pernotasset, in fine ait:

magnae spes altera Romae, Aen. 12.168

quasi ipse linguae Latinae spes prima fuisset et Maro secunda; quae uerba ipse postea Aeneidi inseruit.

41

42 Georgica, reuerso ab Actiaca uictoria Augusto atque Atellae reficiendarum uirium causa commoranti, per continuum quatriduum legit suscipiente Maecenate legendi uicem quotiens interpellaretur ipse uocis offensione.

42

43 pronuntiabat autem cum suauitate, lenociniis miris.

43

44 Seneca tradidit Iulium Montanum poetam solitum dicere inuolaturum se Virgilio quaedam, si et uocem posset, et os, et hypocrisim. eosdem enim uersus, eo pronuntiante, bene sonare, sine illo inanescere, quasi mutos.

44

45 Aeneidos uixdum coeptae tanta extitit fama, ut Sextus Propertius non dubitarit sic praedicare:

cedite, Romani scriptores, cedite Grai:
nescio quid maius nascitur Iliade. Prop. 2.34.65-6

45

46 Augustus uero, cum iam forte expeditione Cantabrica abesset, supplicibus atque etiam minacibus per iocum litteris efflagitaret, ut sibi de Aeneide, uel prima carminis hypographa uel quodlibet colon mitteret, negauit; cui tamen multo post, perfecta demum materia, tres omnino libros recitauit, secundum, quartum et sextum;

46

47 sed hunc praecipue ob Octauiam, quae, cum recitationi interesset, ad illos de filio suo uersus: ‘tu Marcellus eris Aen. 6.883’ defecisse fertur, atque, aegre focillata, dena sestertia pro singulo uersu Virgilio dari iussit.

47

48 recitauit et pluribus sed neque frequenter, et ferme illa de quibus ambigebat, quo magis iudicium hominum experiretur.

48

49 Erotem, librarium et libertum eius, exactae iam senectutis, tradunt referre solitum, quondam in recitando eum duos dimidiatos uersus complesse ex tempore: ‘Misenum Aeolidem Aen. 6.164,’ adiecisse ‘quo non praestantior alter Aen. 6.164’; item huic ‘aere ciere uiros Aen. 6.165,’ simili calore iactatum, subiunxisse ‘Martemque accendere cantu,’ statimque sibi imperasse, ut utrumque uolumini ascriberet.

49

50 Bucolica Georgicaque emendauit.

50

51 Anno uero LII, ut ultimam manum Aeneidi imponeret, statuit in Graeciam et Asiam secedere triennioque continuo omnem operam limationi dare, ut reliqua uita tantum philosophiae uacaret. sed, cum aggressus iter Athenis occurrisset Augusto ab oriente Romam reuertenti, una cum Caesare redire destinauit. at, cum Megaram uicinum oppidum uisendi gratia peteret, languorem nactus est, quem non intermissa nauigatio auxit, ita ut grauior in dies, tandem Brundusium aduentarit, ubi diebus paucis obiit X Kal. Octobr. Cn. Sentio Q. Lucretioque consulibus.

51

52 quo, ut grauari morbo se sentiret, scrinia saepe et magna instantia petiuit crematurus Aeneida. quibus negatis, testamento comburi iussit, ut rem inemendatam imperfectamque. uerum Tucca Varusque monuerunt id Augustum non permissurum.

52

53 tunc eidem Varo ac simul Tuccae scripta sub ea conditione legauit, ne quid ederent, quod a se editum non esset, et uersus etiam imperfectos, si qui erant, relinquerent.

53

54 uoluit etiam eius ossa Neapolim transferri, ubi diu et suauissime uixerat, ac extrema ualitudine hoc ipse sibi epitaphium fecit distichon.

54

55 translata igitur iussu Augusti eius ossa, prout statuerat, Neapolim fuere, sepultaque uia Puteolana intra lapidem secundum, suoque sepulchro id distichon, quod fecerat, inscriptum est:

Mantua me genuit, Calabri rapuere, tenet nunc
Parthenope. cecini pascua, rura, duces.

55

56 Heredes fecit ex dimidia parte Valerium Proculum, fratrem ex alio patre, ex quarta Augustum, ex duodecima Maecenatem, ex reliqua L. Varum et Plotium Tuccam, qui eius Aeneidem post obitum, prout petiuerat, iussu Caesaris emendarunt. nam nullius omnino sententia crematu Aeneis digna uisa fuit.

56

57 de qua re Sulpicii Carthaginiensis extant huiusmodi uersus:

iusserat haec rapidis aboleri carmina flammis
Virgilius, Phrygium quae cecinere ducem.
Tucca uetat Varusque simul; tu, maxime Caesar,
non sinis et Latiae consulis historiae.
infelix gemino cecidit prope Pergamos igni,
et paene est alio Troia cremata rogo. cf. Anth. Lat. 653

57

58 extant et Augusti de ipsa eadem re uersus plures et clarissimi, quorum initium ita est:

ergone supremis potuit uox improba uerbis
tam dirum mandare nefas? ergo ibit in ignes,
magnaque doctiloqui morietur Musa Maronis? Anth. Lat. 672.1-3

et paulo post:

sed legum est seruanda fides; suprema uoluntas
quod mandat, fierique iubet, parere necesse est.
frangatur potius legum ueneranda potestas,
quam tot congestos noctesque diesque labores
hauserit una dies. Anth. Lat. 672.18-22

et ea quae sequuntur.

58

59 nihil igitur auctore Augusto Varus edidit edidit m: addidit m, quod et Maro praeceperat, sed summatim emendauit, ut, qui uersus etiam imperfectos, si qui erant, reliquit. hos multi mox supplere conati, non perinde ualuerunt ob difficultatem, quod omnia fere apud eum hemistichia, praeter illud ‘quem tibi iam Troia,’ sensum uideantur habere perfectum.

59

60 Nisius grammaticus audisse se a senioribus dicebat, Varum duorum librorum ordinem commutasse, et, qui tunc secundus erat, in tertium locum transtulisse; etiam primi libri correxisse principium, his uersibus demptis:

ille ego qui quondam gracili modulatus auena
carmen et egressus siluis uicina coegi,
ut quamuis auido parerent arua colono,
gratum opus agricolis, at nunc horrentia Martis
arma uirumque cano.

60

61 nec Virgilius, qui columen linguae Latinae fuit, caruit obtrectatoribus. in Bucolicis duas tantum eglogas, sed insulsissime, Paro quidam deridet et sic ridendo incipit:

Tityre, si toga calda tibi est, quo tegmine fagi? Cf. Ecl. 1.1

sequentis:

dic mihi, Damoeta: cuium pecus, anne Latinum?
non. yerum Aegonis nostri sic rure loquuntur. Cf. Ecl. 3.1-2

alius, recitante eo ex Georgicis: ‘nudus ara, sere nudus G. 1.299,’ subiecit, ‘habebis frigora, febrem.’

61

62 est aduersus Aeneida liber Carbilii Pictoris, titulo Aeneidomastix. M. Vipranius eum a Maecenate suppositum κακοτελῆ appellat repertoremque dicebat neque tumidum neque exilem, sed communibus uerbis opus illud confecisse. Herennius uitia eius tantum contraxit, Perillius Faustinus furta.

62

63 sunt Quinti Octauii Auiti uolumina, quibus annotantur, quos et unde uersus transtulerit.

63

64 Asconius Pedianus, libro quem contra obtrectatores Virgilii scripsit, pauca admodum ei obiecta proponit, et potissimum quod non recte historiam contexuit, et quod pleraque ab Homero sumpserit. sed hoc ipsum crimen sic defendere assuetum ait: ‘cur non illi quoque eadem furta tentarent? uerum intellecturos facilius esse Herculi clauam, quam Homero uersum surripere’; et tamen destinasse secedere, ut omnia ad satietatem maliuolorum decideret.

64

65 refert etiam Pedianus benignum cultoremque omnium bonorum atque eruditorum fuisse et usque adeo inuidiae expertem, ut, si quid erudite dictum inspiceret alterius, non minus gaudere ac suum fuisset; neminem uituperare, laudare bonos, ea humanitate esse, ut, nisi peruersus maxime, quisque illum non diligeret modo, sed amaret.

65

66 nihil proprii habere uidebatur. eius bibliotheca non minus aliis doctis patebat ac sibi, illudque Euripidis antiquum saepe usurpabat Post usurpabat add. τὰ τῶν φίλων κοινά m: ‘communia amicorum esse omnia.’

66

67 quare coaeuos omnes poetas ita adiunctos habuit, ut, cum inter se plurimum inuidia arderent, illum una omnes colerent, Varus, Tucca, Horatius, Gallus, Propertius. Anser uero, quoniam Antonii partes secutus est, illum non obseruasse dicitur; Cornificius ob peruersam naturam Post naturam add. illum non tulit m.

67

68 gloriae uero adeo contemptor fuit, ut, cum quidam uersus quosdam suos sibi ascriberent eaque re docti haberentur, non modo aegre non ferebat, immo uoluptuosum id sibi erat.

68

69 illud non tulit: cum enim distichon, qui laudem felicitatemque Augusti continebat, fecisset, ualuisque non nominato auctore infixisset, is erat huiusmodi:

nocte pluit tota, redeunt spectacula mane.
commune imperium cum Ioue Caesar habet, Anth. Lat. 256

diu quaeritans Augustus, cuiusnam hi uersus essent, eorum factorem non inueniebat. Bacillus Bacillus m: Batillus uel sim. m uero poeta quidam mediocris, tacentibus aliis, sibi ascripsit, quamobrem donatus honoratusque a Caesare fuit.

69

70 quod aequo animo non ferens Virgilius iisdem ualuis affixit quater hoc principium: ‘sic uos non uobis.’ postulabat Augustus, ut hi uersus complerentur, quod, cum frustra aliqui conati essent, Virgilius, praeposito disticho, sic subiunxit:

hos ego uersiculos feci, tulit alter honorem:
sic uos non uobis nidificatis aues.
sic uos non uobis uellera fertis oues.
sic uos non uobis mellificatis apes.
sic uos non uobis fertis aratra boues. Anth. Lat. 257

quo cognito, aliquamdiu Bacillus Romae fabula fuit, Maro uero exaltatior.

70

71 cum Ennium in manu haberet, rogareturque quidnam faceret, respondit se aurum colligere de stercore Ennii. habet enim poeta ille egregias sententias sub uerbis non multum ornatis.

71

72 interroganti Augusto, quo pacto ciuitas feliciter gubernaretur, ‘si prudentiores,’ inquit, ‘’temonem tenuerint et boni malis praeponantur itaque optimi suos habeant honores, nulli tamen aliorum iniusti quicquam fiat.’

72

73 at Maecenas: ‘quid,’ inquit, ‘Virgili, satietatem homini non affert?’ ‘omnium rerum,’ respondit, ‘aut similitudo aut multitudo stomachum faciunt praeter intelligere.’

73

74 item rogauit: ‘quo pacto quis altam felicemque eius fortunam seruare potest?’ ‘si, quantum honore ac diuitiis aliis praestantior sis, tanto liberalitate et iustitia alios superare nitaris.’

74

75 solitus erat dicere, nullam uirtutem commodiorem homini esse patientia, ac nullam asperam adeo esse fortunam, quam prudenter patiendo uir fortis non uincat. quam sententiam in quinto Aeneidos inseruit:

nate dea, quo fata trahunt retrahuntque sequamur;
quicquid erit, uincenda omnis fortuna ferendo est. Aen. 5.709-10

75

76 cum quidam eius amicus Cornificii in eum maledicta et inimicitias sibi enarraret, ‘quam putas,’ inquit, ‘huiusce maliuolentiae causam? nam neque unquam Cornificium offendi et eum amo; an,’ inquit, ‘Hesiodi sententiae non meministi ubi ait: Architectum architecto inuidere, et poetam poetae? de malis,’ inquit, ‘Graecus ille intellexit, nam boni eruditiores amant. sed magna cum mea gloria et laude uindictam in manu habeo. maiore enim cura uirtuti intendam, atque, quo elegantior ego fiam, eo uehementius ipse inuidia rumpetur.’

76

77 erat Augusto familiaris Philistus quidam, orator et poesim mediocriter doctus, cui multiplex uariumque ingenium erat, qui omnium omnia dicta reprehendere conabatur, non ut uerum dignosceret, quod Socrates facere consueuit, sed ut eruditior uideretur. hic Virgilium, ubicumque conuenire dabatur, maledictis salibusque uexabat. quare saepe ille aut tacibundus discedebat, aut suffusus pudore tacebat. uerum, cum, Augusto audiente, elinguem illum diceret et causam, etiam si suam haberet, defendere nequire, ‘tace,’ inquit, ‘rabula: nam haec mea taciturnitas defensorem causarum mearum Augustum fecit et Maecenatem, et ea tuba, cum uolo, loquor, quae ubique et diutissime audietur. tu loquacitate, non modo aures hominum, sed muros rumpis.’ Augustus uero Philistum graui uultu increpauit. tunc Maro: ‘si tempus,’ inquit, ‘Caesar, tacendi hic sciret, raro loqueretur. tacendum enim semper est, nisi cum aut taciturnitas tibi noceat, aut oratio aliis prosit. nam qui contendit, et contentionis finis utilis non est, stultis illum annumerandum sapientes putant.’

77

78 posteaquam Augustus summa rerum omnium potitus est, uenit sibi in mentem an conduceret tyrannidem omittere et omnem potestatem annuis consulibus et senatui rempublicam reddere. in qua re diuersae sententiae consultos habuit Maecenatem et Agrippam. Agrippa enim utile sibi fore, etiamsi honestum non esset, relinquere tyrannidem longa oratione contendit, quod Maecenas dehortari magnopere conabatur. quare Augusti animus et hinc ferebatur et illinc, erant enim diuersae sententiae uariis rationibus firmatae. rogauit igitur Maronem, an conferat priuato homini, se in sua republica tyrannum facere. ‘omnibus ferme,’ inquit, ‘rempublicam occupantibus molesta ipsa tyrannis fuit et ciuibus, quia necesse erat propter odia subditorum aut eorum iniustitiam magna suspicione magnoque timore uiuere. sed si ciues iustum aliquem scirent, quem amarent plurimum, ciuitati id utile foret, si in eo uno omnis potestas esset. quare, si iustitiam, quod modo facis, omnibus in futurum, nulla hominum facta compositione, distribues, dominari te, et tibi conducet, et orbi. beniuolentiam enim ita omnium habes, ut deum te, et adorent, et credant.’

78

79 eius sententiam secutus, Caesar principatum tenuit.

audiuit a Silone praecepta Epicuri, cuius doctrina socium habuit Varum. et quamuis diuersorum philosophorum opiniones libris suis inseruisset, de animo maxime uideatur ipse [fuit] [fuit] Stok Academicus: nam Platonis sententias omnibus aliis praetulit.

79

80 nunc quoniam de auctore summatim diximus, de ipso carmine dicendum uidetur, quod bifariam tractari solet, hoc est ante opus et in ipso opere. ante opus: titulus, causa, intentio: titulus, in quo quaeritur cuius sit, quid sit; causa, unde ortum sit et quare hoc potissimum sibi ad scribendum poeta praesumpserit; intentio, in qua cognoscitur quid efficere conetur poeta. In ipso opere sane tria spectantur: numerus, ordo, explanatio.

80

81 quamuis igitur multa ψευδογραφῆ, id est, falsa inscriptione, sub alieno nomine sint prolata, ut Thyestes tragoedia huius poetae, quam Varus edidit, et alia huiuscemodi, tamen Bucolica liquido Virgilii esse minime dubitandum est, praesertim cum ipse poeta, tamquam hoc metuens, in principio Aeneidos et in alio carmine suum esse testatus sit, sic dicens ‘ille ego qui quondam’ et reliqua, et:

carmina qui lusi pastorum audaxque iuuenta,
Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi G. 4.565-6

81

82 Bucolica autem et dici et recte appellari, uel hoc solum indicium suffecerat, quod hoc eodem nomine apud Theocritum censeantur. uerum ratio quoque monstranda est. tria sunt pastorum genera, quae dignitatem in Bucolicis habent, quorum minimi sunt qui αἰπόλοι dicuntur a Graecis, id est, caprarii; paulo honoratiores, qui ποιμένες, id est, ouiliones dicuntur; honestissimi et maximi βουκόλοι, quos bubulcos dicimus. unde igitur magis decuit pastorali carmini nomen imponi, nisi ab eo gradu, qui apud pastores excellentissimus inuenitur?

82

83 causa dupliciter inspici solet, ab origine carminis et a uoluntate scribentis.

83

84 originem autem Bucolici carminis alii ob aliam causam ferunt. sunt enim, qui a Lacedaemoniis pastoribus Dianae primum carmen hoc redditum dicant, cum eidem deae propter bellum, quod toti Graeciae illo tempore Persae inferebant, exhiberi per uirgines de more non posset.

84

85 alii ab Oreste, circa Siciliam uago, id genus carminis Dianae redditum loquuntur per ipsum atque pastores, quo tempore de Scythia cum Pylade fugerat, surrepto numinis simulacro et celato in fasce lignorum, unde Fascelidem Dianam perhibent nuncupatam, apud cuius aras Orestes per sacerdotem eiusdem numinis Iphigeniam sororem suam a parricidio fuerat expiatus.

85

86 alii Apollini Nomio, pastorali scilicet deo, qua tempestate Admeti boues pauerat.

86

87 alii Libero, nympharum et satyrorum et eiusdem generis numinum principi, quibus placet rusticum carmen.

87

88 alii Mercurio Daphnidis patri pastorum omnium principi, et apud Theocritum, et apud hunc ipsum poetam.

88

89 alii in honorem Panos scribi putant peculiariter pastoralis dei, item Sileni, Siluani atque Faunorum.

89

90 quae cum omnia dicantur, illud erit probatissimum, Bucolicorum carmen originem ducere a priscis temporibus, quibus uita pastoralis exercita erat, et ideo uelut aurei saeculi speciem in huiusmodi personarum simplicitate cognosci, et merito Virgilium, processurum ad alia carmina, non aliunde coepisse, nisi ab ea uita, quae prima in terris fuit. nam postea rura culta, et ad postremum pro cultis et feracibus terris bella suscepta, quod uidetur Virgilius eum ipsum ordinem operum suorum uoluisse monstrare, cum pastores primo, deinde agricolas canit, et ad ultimum milites belli.

90

91 restat ut, quae causa uoluntatem attulerit poetae Bucolica potissimum conscribendi, consideremus. aut enim dulcedine carminis Theocriti et admiratione eius illectus est; aut ordinem temporum est secutus erga uitam humanam, ut supra diximus; aut tres modos elocutionum, quos χαρακτῆρας Graeci uocant, ἰσχνός, qui tenuis, <ἁδ>ρός <ἁδ>ρός Stok, qui ualidus, μέσος, qui moderatus intelligitur.

91

92 credibile erat Virgilium, qui in omni genere praeualuerit, Bucolica primum, Georgica secundum, Aeneida tertium uoluisse conscribere.

92

93 an ideo potius primo Bucolica scripsit, ut in eiusmodi carmine, quod et paulo liberius et magis ualidum quam cetera est, facultatem haberet captandae Caesaris indulgentiae repetendique agri,

93

94 quem amiserat ob hanc causam: die tertio Iduum Martiarum C. Caesare interfecto, cum Augustum Caesarem paene puerum ueterani non abnuente senatu sibi ducem constituissent, exorto ciuili bello Cremonenses cum ceteris eiusdem studii aduersarios Augusti Caesaris adiuuerunt.

94

95 unde factum est, ut, cum uictor Augustus in eorum agros ueteranos deduci iussisset, non sufficiente agro Cremonensium, Mantuani quoque, in quibus erat poeta Virgilius, maximam partem suorum finium perdiderunt, eo quod uicini Cremonensibus fuerant.

95

96 sed Virgilius, Augusti familiaritate suoque carmine fretus, centurioni Arrio obsistere ausus est. Ille statim, ut miles, ad gladium manum admouit, cumque se in fugam proripuisset poeta, non prius finis persequendi fuit, quam se in fluuium Virgilius coniecisset. sed postea, et Maecenate et Pollione et ipso etiam Augusto fauentibus, agros suos recepit.

96

97 intentio libri, quam σκοπόν Graeci uocant, imitatione Theocriti poetae constituitur, qui Siculus et Syracusanus fuit. est intentio etiam in laude Caesaris, et principum ceterorum, per quos in sedes suas rediit, unde, ut, et delectationem, et utilitatem finis contineret, secundum praecepta confecit.

97

98 quaeri solet, cur non plures quam decem eglogas conscripserit. quod nequaquam mirandum uidebitur ei, qui considerauerit aetatem scenarum pastoralium, quae ultra hunc numerum non potest proferri; praesertim cum ipse poeta, circumspiciens Theocritum, ut ipsa res indicat, uideatur metuere, ne illa egloga, quae ‘Pollioni’ inscribitur, minus rustica uideatur, cum ipsam praestruat dicens: ‘Sicelides Musae, paulo maiora canamus.’ et item similiter in aliis duabus facit.

98

99 illud tenendum esse praediximus in Bucolicis Virgilii, neque nusquam neque ubique aliquid figurate dici, hoc est per allegoriam. uix enim propter laudem Caesaris et amissos agros haec Virgilio conceduntur, cum Theocritus, quem hic noster toto studio imitari conatur, simpliciter omnino conscripserit.

99

100 quod in ipso carmine tractari solet, est numerus, ordo, explanatio.

100

101 numerus eglogarum manifestus est; nam decem sunt, ex quibus proprie Bucolicae septem esse creduntur; nam tres ultimae proprie Bucolicae non debent dici, ‘Pollio’ scilicet, ‘Silenus’ et ‘Gallus’. prima igitur continet conquestionem publicam et priuatam gratulationem de agro, et dicitur ‘Tityrus’. secunda amorem pueri, et dicitur ‘Alexis’. tertia certamen pastorum, et dicitur ‘Palaemon’. quarta genethliacum, et dicitur ‘Pollio’. quinta epitaphium, et dicitur ‘Daphnis’. sexta metamorphosim, et dicitur ‘Varus’ uel ‘Silenus’. septima delectationem pastorum et dicitur ‘Corydon’. octaua amores diuersorum sexuum, et dicitur ‘Damon’ uel ‘Pharmaceutria’ septima ... Pharmaceutria m, Stock; cf. Stock in app., nona continet poetae conquestionem de amisso agro, et dicitur ‘Moeris’. decima desiderium Galli, et dicitur ‘Gallus’.

101

102 quod ad ordinem spectat, illud scire debemus, in prima tantum et ultima egloga poetam uoluisse ordinem reseruare, quoniam in altera principium constituit, ut in Georgicis ait:

Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi, G. 4.566

in altera ostendit finem, quippe qui dicat:

extremum hunc, Arethusa, mihi concede laborem. Ecl. 10.1

uerum inter ipsas eglogas pastoralem conscriptumque ordinem nullum esse certissimum est. Sed sunt qui dicant initium Bucolici carminis non ‘Tityre’ esse, sed:

Prima Syracusio dignata est ludere uersu. Ecl. 6.1

102

103 superest explanatio, ad quam antequam ueniamus, illud dixerim, tenue esse bucolicum carmen et usque adeo ab heroico charactere distare, ut uersus quoque huius carminis suas quasdam caesuras habeat et suis legibus distinguatur.

103

104 nam, cum tribus probetur metrum, caesura scansione modificatione, non erit bucolicus uersus nisi in quo, et pes primus partem orationis absoluerit; et tertius trochaeus fuerit in caesura; et quartus pes dactylus magis quam spondeus partem orationis terminauerit; quintus et sextus pes ex integris dictionibus fuerit. quod Virgilius, a Theocrito saepe seruatum, uictus operis difficultate, neglexit.

104

105 in solo principio, incertum industria an casu, has caesuras seruauerit: nam ‘Tityre’ dactylus partem orationis absoluit; ‘tu patu lae recu.’ tertium trochaeum, quamuis de composita dictione conclusit; ‘bans sub’ quartum spondeum pro dactylo; cum subiunxit ‘tegmine fagi,’ terminatis partibus orationis, integrum comma perfecit. cuius rei diligentiam licet in Theocriti ferme omnibus uersibus admirari.

105

106 qui supra dicta acri iudicio diligenterque considerarit, facile intelliget, quae in Georgicis intentio, quisque finis fuerit, nec minus etiam in Aeneide.

106

Relevant guides	Virgil